Burn-out: vermoeidheid in het kwadraat

Vroeger toen we nog zelf ons eten bij elkaar moesten jagen, waren we erg op onze hoede, omdat we aangevallen konden worden. Ons intern stresssysteem zorgde ervoor dat de juiste organen op tijd doorbloed werden, zoals de spieren. Hierdoor konden we heel snel reageren op gevaar. Maar als het gevaar weg was, ebde de stressreactie ook weg.

In de huidige tijd hoeft er niet meer gejaagd te worden en halen we ons eten uit de supermarkt en de koelkast. Er zijn wel veel andere prikkels die het stresssysteem aanzetten, zoals een baas die vraagt om overwerk te doen, huishoudelijke klussen die nog af moeten, de kinderen die aandacht vragen, zorgen om een familielid, sociale druk, etc. Als het stresssysteem langdurig geprikkeld wordt en dus langdurig actief moet zijn, kan dit leiden tot een uitputtingssituatie, die ook wel vaak burn- out genoemd wordt. Niet alleen het stresssysteem, maar ook andere orgaansystemen raken ontregeld.

Het lichaam regelt normaal gesproken de stressreactie via de bijnier. Dit is een klein piramidevormig orgaantje met een gewicht van 3-5 gram dat op iedere nier ligt. Het maakt een aantal belangrijke hormonen, zoals cortisol, aldosteron, DHEA, adrenaline en noradrenaline. De bijnier ligt op een hele korte afstand van de holle ader, zodat de stoffen snel in het bloed afgegeven kunnen worden. Vanuit de hypofyse worden ook boodschapperstofjes afgegeven die via het bloed naar de bij- nier gaan om deze tot actie aan te zetten.

Bij direct gevaar, zoals een auto die onverwacht om de hoek komt rijden, geeft de bijnier adrenaline af. De ontlading na deze situatie gebeurt meestal in de vorm van heftige emoties, zoals kwaad worden en huilen.

Cortisol is hét stresshormoon als de stressreactie langer duurt en de hoeveelheid in het bloed wordt door de HPA-as geregeld. Via een negatief feedbacksysteem wordt door de hypothalamus gecontroleerd hoeveel cortisol er nog nodig is, waarna de hypofyse het signaal krijgt om meer of minder ACTH te maken. Dit stofje circuleert door het bloed naar de bijnier om daar de opdracht te geven om bijnierhormonen te maken. ACTH zorgt ervoor dat cholesterol via een voorloperstof (pregnenolone) uit- eindelijk niet alleen wordt omgezet in cortisol, maar ook in aldosteron, testosteron, progesteron en oestrogenen. Aldosteron is, via het ingewikkelde RAA-systeem, verantwoordelijk voor de extra opname van water en bepaalde zouten, zoals natrium, in het bloed vanuit de nieren. Hierdoor wordt tevens de bloeddruk verhoogd.

Niet alleen het stresssysteem, maar ook andere orgaansystemen raken ontregeld.

De voortplantingshormonen hebben hun effect vooral op eier- stokken en testes. Waarschijnlijk voorzien de bijnieren in een tweede bron van deze hormonen. Interessant is het hormoon DHEA, een voorloper van geslachtshormonen, dat een tegenhanger is van cortisol en zo een rol speelt in het balanceren van stress.

Cortisol is een soort spilhormoon dat het circadiaans ritme regelt. Dagelijks rond 8.00 uur is de concentratie het hoogste, met een dipje tussen de middag. Na de maaltijden is er ook een lichte verhoging van cortisol. Maar het hormoon doet veel meer dan dat! Het zorgt ervoor dat er voldoende glucose beschikbaar is in het bloed. Tijdens de stressreactie is er een grotere behoefte aan glucose en dan stijgt ook de productie van cortisol. Bij een kleine verhoging van cortisol ontstaat er tevens een versterkte ontstekingsreactie. Bij te veel cortisol zal het immuunsysteem minder goed gaan functioneren, waarbij er minder specifieke lymfocyten zijn die virussen en bacteriën op kunnen ruimen. Dit verklaart waarom je niet ziek wordt als je te veel werkstress hebt, maar wel als je op vakantie gaat. In dat laatste geval daalt namelijk de cortisol weer en zal het immuunsysteem wel zijn werk goed kunnen uitvoeren. Cortisol heeft daarnaast nog een vaatvernauwend effect op bloedvat- wanden, waardoor de bloeddruk kan toenemen.

Wie in een uitputting of burn-out zit, kan een heel scala aan klachten hebben. Zoals moeilijker uit bed komen (liefst niet voor 10.00 uur), een behoorlijke inzinking tussen 15.00 en 16.00 uur en weer een opleving na 18.00 uur. Andere klachten zijn voortdurende vermoeidheid, minder plezier of geluk ervaren en zelfs (licht) depressieve gevoelens; gebrek aan energie, waardoor normale werkzaamheden veel moeite kunnen kos- ten; verminderd libido; licht in het hoofd zijn na het opstaan; toegenomen PMS-klachten; moeite om te focussen, wazige gedachten en een minder goed geheugen. Daarnaast kan de zout- en zoetbehoefte enorm zijn toegenomen.

Dit verklaart waarom je niet ziek wordt als je te veel werkstress hebt, maar wel als je op vakantie gaat.

Deze klachten hebben allemaal te maken met de ontregeling van de stressreactie. Zowel een te hoog als een te laag cortisolgehalte leidt tot vermoeidheid, de meest voorkomende klacht. Bij een te hoog cortisolgehalte zal er insulineresistentie ontstaan, waardoor de cellen beschermd worden tegen te veel prikkels van cortisol. Als er niet meer genoeg cortisol is, kan niet meer genoeg glucose vrijgemaakt worden. Vandaar dat er een grote zoetbehoefte gaat ontstaan. De toegenomen zoutbehoefte ontstaat door een tekort aan aldosteron, omdat de prioriteit gaat naar cortisol. Er wordt nu niet alleen te weinig zout teruggenomen, maar er gaat ook te veel zout via de urine verloren. De duizeligheid ontstaat door een te lage bloeddruk, aan de ene kant omdat er te weinig cortisol is om de vaatwan- den nog goed samen te trekken en aan de andere kant omdat er te veel zout verloren gaat. PMS-klachten zijn een uiting van een tekort aan de DHEA en een disbalans in de voortplantings- hormonen. De hersenen zijn bijzonder gevoelig voor glucosete- kort en dat leidt tot bovengenoemde klachten op het gebied van focus en geheugen.

Hoe kan je cliënt het energiepeil weer verhogen en hoe kan deze weer lekker in zijn vel komen te zitten? Bewustwording van de reden van het ontstaan van de burn-out is cruciaal. De reden van de burn-out kan een emotionele factor zijn, die ervoor zorgt dat het stresssysteem wordt geactiveerd. Er volgt dan vaak fysieke uitputting. Aanvullen van belangrijke voedingsstoffen, zoals magnesium (een goede vorm is magnesi- umglycerofosfaat), een vitamine B-complex en een synergistische multi van vitamine C met kruiden, kan het fysieke energiepeil weer omhoog brengen. Door de juiste meridianen aan te sturen, zoals dat in de Oosterse Geneeskunde gebruikelijk is, kan de energie naar het juiste element en orgaan(systeem) gebracht worden en zo bijdragen aan een betere fysieke energie. Het voordeel van de combinatie van deze twee therapie- vormen is dat er meer energie vrijkomt om de emoties of de situatie aan te kunnen pakken die geleid hebben tot de burn- out. Er zijn veel soorten therapie die hierbij effectief kunnen zijn, zoals diverse vormen van psychotherapie, hypnotherapie, mindfulness, etc. Een combinatie van diverse therapieën, op zowel fysiek als emotioneel/geestelijk vlak zal in het geval van burn-out een ‘1+1=3’-effect geven.

Een combinatie van diverse therapieën, op zowel fysiek als emotioneel/geestelijk vlak zal in het geval van burn-out een ‘1+1=3’-effect geven.

Belangrijk is ook om te kijken hoe een volgende burn-out voorkomen kan worden. Door te leren welke emoties of situaties leiden tot stress en tevens hoe het lichaam hierop reageert dus met welke signalen en klachten is iemand beter in staat om een nieuwe uitputtingssituatie te voorkomen. Dan voelt hij zich uiteindelijk blijvend beter in zijn vel.